ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ ΜΑΓΟΙ

Η ελληνική φιλοσοφική σκέψη, βασισμένη στη λατρεία της λογικής, φαίνεται φυσικά εντελώς α συμβατή με τη μαγεία. Παρ’ όλα αυτά, οι Έλληνες φιλόσοφοι ασχολήθηκαν με τις μαγικές πρακτικές, καταδικάζοντας τες βέβαια απερίφραστα, τις περισσότερες φορές. Κατά τον Ντοντς, ο Πλάτων διασταύρωσε γόνιμα την παράδοση του ελληνικού ορθολογισμού με μαγικές-θρησκευτικές ιδέες που οι πιο απομακρυσμένες ρίζες τους ανήκουν στον βόρειο σαμανιστικό πολιτισμό.

Τον 4ο αιώνα π.Χ., εποχή που έζησε ο Πλάτων, το ορθολογιστικό πνεύμα του 5ου αιώνα είχε αρχίσει να υποχωρεί και οι μαγικές-μυστηριακές λατρείες γνώριζαν μεγάλη διάδοση. Η λατρεία του Ασκληπιού είχε γίνει ιδιαίτερα δημοφιλής, ενώ συγχρόνως διαδίδονταν οι οργιαστικές λατρείες της Κυβέλης, του Άττι και του Άδωνι. Μέσα σε αυτό το κλίμα, ο Πλάτων νιώθει να έλκεται αλλά και να απωθείται συγχρόνως από τον χώρο της μαγείας. Αποδέχεται τις ταφικές τελετές που επιδιώκουν να προκαλέσουν την παρέμβαση των νεκρών στις υποθέσεις των ζωντανών, αλλά συγχρόνως καταδικάζει τη χρήση των φίλτρων και τις μαγγανείες. Γνωρίζοντας τον αισχρό χαρακτήρα της μαγείας, ο Πλάτων καταδικάζει τους μάγους σε πολλά κείμενα του. Στην «Πολιτεία» του αναφέρει: «Εξάλλου, αγύρτες και μάντεις πηγαίνουν στ’ αρχοντικά των πλουσίων, τους πείθουν πως έχουν από τους θεούς κάποια δύναμη, που την παίρνουν με θυσίες και γητέματα να θεραπεύουν κάθε άδικη πράξη που έκαμαν αυτοί, οι πλούσιοι ή οι προγονοί τους. Και αν θέλει κανείς να τιμωρήσει κανέναν εχθρό του με μικρή δαπάνη, μπορούν να βλάψουν τον δίκαιο και τον άδικο, γιατί, καθώς λένε, κατορθώνουν να πείθουν τους θεούς να τους εξυπηρετούν».

Αριστερά: Ο ιερακοκέφαλος θεός Ώρος, έφιππος, φονεύει κροκόδειλο.

Δεξιά: Ο ίδιος θεός ένθρονος (Βρετανικό Μουσείο). (Πηγή: Περιοδικό Ιστορία Εικονογραφημένη, τεύχος 405, άρθρο «Μάγοι και Μαγεία στην αρχαία Ελλάδα», Τζίνα Καλυβιώτου, σελ. 75)

Η αντίθεση ανάμεσα στον ορθολογισμό που χαρακτήριζε την αρχαία ελληνική διανόηση και στο εξωπραγματικό στοιχείο του κόσμου της μαγείας φαίνεται καθαρά στη σκληρή επίθεση του κορυφαίου γιατρού της αρχαιότητας, Ιπποκράτη, εναντίον των μαγικών πρακτικών, κυρίως αυτών που χρησιμοποιούνταν για τη θεραπεία της επιληψίας, της ιερής νόσου των αρχαίων, μιας αρρώστιας, που κατά τον Ιπποκράτη δεν χρειάζεται ούτε αγιοποίηση ούτε απατεώνες: «Όσοι πρώτοι θεώρησαν αυτή τη νόσο ιερή, ήταν κατά τη γνώμη μου ό,τι είναι σήμερα οι μάγοι, οι εξαγνιστές, οι αγύρτες, οι απατεώνες. Χρησιμοποιώντας σαν μανδύα και σαν πρόσχημα το θείο, οι άνθρωποι αυτοί, για να μη γίνει φανερή η αμάθεια τους, ισχυρίζονταν ότι αυτή η νόσος είναι ιερή. Με την επινόηση κατάλληλων επιχειρημάτων, καθιέρωσαν μια θεραπεία χρησιμοποιώντας εξαγνισμούς και μαγικά μέσα και απαγορεύοντας τα λουτρά και πολλά φαγητά, ακατάλληλα για άρρωστους ανθρώπους».