ΟΙ ΔΙΑΦΟΡΑ ΔΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΗΣ.....

ΔΥΤΙΚΟΣ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ

Α΄

Από πολύ παλιά η δύση θεμελίωσε την φιλοσοφία και τη ζωή της διαρχικά, πάνω στην «ανάλυση» της ανθρώπινης οντότητας σε δυο διιστάμενα συστατικά, σε «πνεύμα (ψυχή)» και σε «σώμα». Την «ανάλυση» αυτή την ακολούθησε σειρά επιλογών : Τα «θρησκευτικά» και ιδεαλιστικά συστήματα επέλεξαν ως χώρο τους το «πνεύμα», και έτσι τα επακολουθήσαντα υλιστικά συστήματα βρήκαν ανοιχτό το δρόμο για την εναγκάλιση του δεύτερου συστατικού, απορρίπτοντας ή παραθεωρώντας το πρώτο. Βλέπουμε χαρακτηριστικά ότι η Μαρξιστική σκέψη θεωρεί το σπιρτουαλισμό, -το σύστημα που θεωρεί οντολογικά πρωτεύον το πνεύμα - ως αχώριστο συστατικό της θρησκείας (Βλ. π.χ. Μ. Ρόζενταλ - Π. Γιουντίν «Φιλοσοφικό λεξικό» εκδ. Αναγνωστίδη, Αθήνα 1963, σελ.492).

Από τη μια τα εκ Δύσεως διανοητικά δάνειά μας, και από την άλλη οι πολιτιστικές αναζητήσεις, φέρνουν το θέμα του «πνευματικού ανθρώπου» στο κέντρο της ζωής μας. Έτσι σήμερα ο όρος «πνευματικός» έχει εμπεδωθεί μοναχά ως αντίθετος (ή έστω ως συμπληρωματικός) του όρου «σωματικός-υλικός» και δηλώνει γενικά τις νοητικές (ή «άυλες») λειτουργίες του ανθρώπου. Μιλώντας κάποιος για «πνευματικοποίηση» του ανθρώπου, εννοεί την έξαρση αυτών των λειτουργιών συχνά σε βάρος της λειτουργίας του σώματος, της ύλης. Διαιωνίζεται με αυτόν τον τρόπο μια διαρχία και διάσταση-διάσπαση της ανθρώπινης καθολικότητας. Ο αντιλήψεις αυτές (που μέσα από τους αιώνες στήριξαν ακόμη και αντίπαλες πλευρές) ξεκινούν από την Πλατωνική αντίληψη της ανθρώπινης ψυχής, του πνεύματος, ως απόρροιας της ουσίας του Θεού, με φυσική συγγένεια προς το Θεό και τις ιδιότητές του (άυλο, αιώνιο, αθάνατο, ασώματο κ.λ.π.).

Στην ορθόδοξη όμως θεώρηση, ο άνθρωπος είναι μία τόσο έντονη ψυχοσωματική ανάκραση, ώστε να μην είναι απλώς συνύπαρξη δυο διαφορετικών στοιχείων (σώματος και ψυχής), αλλά μια βαθειά ενότητα αυτών των στοιχείων των οποίων οι λειτουργίες αλληλοπεριχωρούνται (Μ.Αθανάσιος, Μάξιμος κ.λ.π.). «Η ψυχή και το πνεύμα» γράφει ο Ειρηναίος «μπορεί να είναι τμήματα του ανθρώπου, αλλά ποτέ άνθρωπος». Ο άνθρωπος εξ’ αρχής πλάστηκε ψυχοσωματικά, ώστε κανένα συστατικό του να μην διεκδικεί οντολογικά πρωτεία.

Βασική προϋπόθεση της ορθόδοξης ανθρωπολογίας είναι ότι και το σώμα και η ψυχή του ανθρώπου είναι κτιστά, που κλήθηκαν στην ύπαρξη από το Θεό και μένουν στην ύπαρξη χάριτι. Έχουμε δηλαδή εντελώς διαφορετική τοποθέτηση από την πρωτοαναφερθείσα πλατωνική. «Το πνεύμα του ανθρώπου δεν είναι ξεχωριστό από την ανθρώπινη φύση και ουσία» (Αθανάσιος).