ΤΙ ΛΕΕΙ ΣΗΜΕΡΑ Η ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΓΙΑ ΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΥ
(Πηγή Φώτο: Περιοδικό Discovery and Science, τεύχος 9, σσ. 87, 89)
Γύρω στο 30 μ.Χ. στην Ιερουσαλήμ εκτελείται από τους Ρωμαίους ένας ταραξίας, φερόμενος ως βασιλιάς των Ιουδαίων, ένας φτωχός και άσημος προφήτης και πρακτικός θεραπευτής από τη Γαλιλαία. Από τους δώδεκα μαθητές του, ο ένας τον προδίδει, ο άλλος τον αρνείται τρεις φορές και οι υπόλοιποι το βάζουν στα πόδια. Το θάνατο του στο σταυρό παρακολουθούν μόνο μερικές γυναίκες - από μακριά. Πώς ο άνθρωπος αυτός, που στιγματίζεται αρχικά σαν κοινός κακοποιός, λατρεύεται κατόπιν ως Μεσσίας και εδραιώνεται εντέλει ως θεός; Γιατί οι οπαδοί του μεταμορφώνονται από ιουδαϊκό κίνημα σε ξεχωριστή, οργανωμένη θρησκεία και μάλιστα αντιεβραϊκή; Και πώς μια νέα και ανυπόληπτη πίστη μπόρεσε να κατακτήσει ολόκληρη τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία; Χάρη σε τέτοια ερωτήματα έγινε τα τελευταία χρόνια το πεδίο των ακαδημαϊκών ερευνητών της Καινής Διαθήκης τόσο προκλητικό και γόνιμο. Και να είσαι βέβαιος, αναγνώστη, ότι η πραγματική αλήθεια είναι πολύ συναρπαστικότερη αλλά και σαφώς πιο προκλητική από κάτι χλομές μοντέρνες μυθιστορίες που υποθέτουν τον Ιησού παντρεμένο με τη Μαγδαληνή και απογόνους τους βασιλιάδες των Φράγκων!
ΣΕ ΚΑΜΙΑ ΠΗΓΗ δεν παρουσιάζεται ο Ιησούς -είτε πριν είτε μετά την Ανάσταση- να ιδρύει μια νέα θρησκεία. Αντίθετα, παραμένει ένας πιστός Εβραίος, κήρυκας του Θεού της Παλαιάς Διαθήκης. Απευθύνεται κατηγορηματικά προς τους ομόθρησκους του και μόνο. Η ερμηνεία που δίνει στο Μωσαϊκό Νόμο εμφανίζεται μεν ακραία αλτρουιστική, αλλά, έτσι κι αλλιώς, το να αγαπάς τους γείτονες όπως τον εαυτό σου (και ακόμα παραπάνω) ανήκει στις ρήσεις της Πεντάτευχου του ιουδαϊσμού. Το νέο, επείγον μήνυμα που φέρνει είναι ότι ο Θεός θα συγχωρήσει όλους όσοι μετανοήσουν και ότι όσοι πιστοί το επιθυμούν καλό είναι να το πράξουν γρήγορα -γιατί η ώρα της κρίσης είναι πάρα πολύ κοντά και δεν υπάρχει χρόνος για κωλυσιεργία. Ως δάσκαλος, δίνει το καλό παράδειγμα μπροστά στο όραμα της αποκάλυψης: Εγκαταλείπει εμφατικά οικογένεια και μεροκάματο, ενθαρρύνει την ηθική του κοινοβίου και περιδιαβαίνει την ύπαιθρο θεραπεύοντας και νουθετώντας σε κοινά γεύματα - όπου είναι καλοδεχούμενοι όλοι. Οι λιγοστοί οπαδοί του, που συνιστούν μετά τη Σταύρωση την πρώτη «εκκλησία» (που, ως γνωστόν, δεν σήμαινε τότε τίποτε άλλο από περιοδική συγκέντρωση αυτοβούλων ανθρώπων), συγκροτούν ένα από τα πολλά κινήματα, εντός του πολυτάραχου τότε ιουδαϊσμού. Τι θα τους ξεχωρίσει, άραγε, τελεσίδικα και βίαια από τους υπόλοιπους πιστούς Εβραίους;
Αριστερά: Γιατί σταύρωσαν τον Ιησού; Η εξήγηση δίνεται σε όλα τα ευαγγέλια από την επιγραφή-κατηγορητήριο που έγραψε ο Πιλάτος στο σταυρό: «Ιησούς Ναζωραίος», Βασιλεύς των Ιουδαίων. (Πηγή: Περιοδικό Discovery and Science, τεύχος 9, σελ. 88)
Δεξιά: Η ιστορία δεν παίρνει θέση για θαύματα και υπερφυσικά περιστατικά. Ασχολείται μόνο με το εύλογο, με ότι συμβαίνει συνήθως. (Πηγή: Περιοδικό Discovery and Science, τεύχος 9, σελ. 89)
Η πρώτη κοινότητα στην Ιερουσαλήμ: μαθητές και οικογένεια
Ο θάνατος του Ιησού έφερε μεγάλη αμηχανία και δυστυχία στους οπαδούς και θαυμαστές του. Κανένα σημάδι θεϊκής οργής, καμία θεαματική καταστροφή δεν εμπόδισε την εκτέλεση του από τους καταπατητές της Γης της Επαγγελίας. Οι μαθητές γύρισαν στη Γαλιλαία με κατεβασμένο κεφάλι. Περίμεναν στωικά να γίνουν η χλεύη των απίστων, όσων υποστήριζαν από καιρό ότι ο Ιησούς ήταν ψευτοπροφήτης, όπως άλλωστε τόσοι και τόσοι στην ευρύτερη περιοχή εκείνα τα χρόνια. Τότε ακριβώς συνέβη η μεγάλη ανατροπή: το πιο αδύνατο σημείο του κινήματος (Σταύρωση) έγινε εν μία νυκτί το πλέον ισχυρό. Με την πίστη τους στην Ανάσταση και στην επικείμενη Δευτέρα Παρουσία, οι ντροπαλοί αυτοί επαρχιώτες πήραν το αδιανόητο θάρρος να επιστρέψουν στην επικίνδυνη Ιερουσαλήμ και να δημιουργήσουν την πρώτη κοινότητα όσων έβλεπαν στον Ιησού τον απεσταλμένο του Θεού. Το μήνυμα της Ανάστασης το πήραν. Αφού ο Κύριος έρχεται όπου να ‘ναι, μπορούσαν να ζουν από τώρα σαν να είναι και αυτός παρών. Να τον περιμένουν όλοι μαζί αδερφικά, να διαδώσουν τη διδασκαλία του, να δίνει ο καθένας ανάλογα με τις δυνατότητες του και να παίρνει σύμφωνα με τις ανάγκες του. Η αποστολή τους όμως δεν ήταν καθόλου εύκολη. Ανά πάσα στιγμή μπορούσαν να θεωρηθούν συνεργοί ενός καταδικασμένου από τις αρχές και να έχουν την τύχη του. Αλλά και οι ομόδοξοι τους ήταν εξαιρετικά αρνητικοί και δύσπιστοι.
Αριστερά: Ο αριθμός 12 για τους μαθητές του Ιησού ήταν συμβολικός και αντιπροσώπευε τις 12 φυλές του Ισραήλ. Ο ρόλος τους θα ήταν και διοικητικός.(Πηγή: Περιοδικό Discovery and Science, τεύχος 9, σελ. 90)
Το σκάνδαλο του σταυρωμένου Μεσσία δεν αφήνει πολλά περιθώρια συνδιαλλαγής με την πλειονότητα των Ιουδαίων που κρατούν τα έθιμα και το τυπικό του νόμου. Η ιδέα ότι ο απεσταλμένος του Θεού θα εκτελεστεί με τον ατιμωτικότερο τρόπο ήταν κάτι αδιανόητο για τους Εβραίους της εποχής. Εκείνοι περίμεναν έναν Μεσσία ισχυρό, ένα βασιλιά απόγονο του Δαβίδ που θα έδιωχνε τους Ρωμαίους από την Παλαιστίνη. ’ρα, η πίστη στο σταυρωμένο Ιησού ως Χριστό («διορισμένο» από το Θεό) έμοιαζε υβριστική και επικίνδυνη. Έτσι εξηγούνται τα άγρια επεισόδια στην Ιερουσαλήμ με το λιθοβολισμό του πρωτομάρτυρα Στέφανου, αλλά και η κακομεταχείριση που θα νιώσει τα επόμενα χρόνια στη ράχη του ο Παύλος - στις παραδοσιακές συναγωγές της ανατολικής Μεσογείου. Ως «αρχηγός» της πρώτης κοινότητας στην Ιερουσαλήμ φέρεται ο Πέτρος. Γρήγορα όμως εμφανίζεται δυναμικά στη σκηνή και η οικογένεια του Ιησού. Τα Ευαγγέλια αναφέρονται πολλές φορές στη μητέρα και στα αδέρφια του Κυρίου, που, αν και νοιάζονται γι’ αυτόν, δεν φαίνεται να επικροτούν τις ακραίες δραστηριότητες και τη μοναχική αποστολή του. Κάποτε μάλιστα πίστεψαν ότι έχασε τα λογικά του, ενώ ο Ιησούς βεβαίωνε ότι δεν έχει άλλη οικογένεια παρά όσους τον ακολουθούν. Βρισκόμαστε όμως στη Μεσόγειο και κανένας δεν μπορεί να ξεφύγει οριστικά από τους δικούς του. Έτσι, τα πρώτα χρόνια έπειτα από το 30 μ.Χ. στη «διαδοχή» του Ιησού εμφανίζεται το ίδιο φαινόμενο που συναντάμε στη διαχείριση της κληρονομιάς άλλων μεγάλων αντρών της ιστορίας: Η οικογένεια του εκλιπόντος ανταγωνίζεται με τον κύκλο των φίλων και των οπαδών για το ποιος θα είναι ο πιστότερος συνεχιστής του έργου του. Όταν λοιπόν μετά το 41 μ.Χ. ο Πέτρος φυλακίζεται προσωρινά, ο αδερφός του Ιησού Ιάκωβος γίνεται ο αδιαφιλονίκητος ηγέτης των πιστών στην Ιερουσαλήμ. Η αλλαγή «καθοδήγησης» στην κοινότητα θα γίνει γρήγορα αισθητή. Ο Ιάκωβος είναι ιδιαίτερα συντηρητικός και παραδοσιακός Εβραίος, χαίρει εκτίμησης στους αρχιερατικούς κύκλους του Ναού και δεν βλέπει με καλό μάτι την απομάκρυνση του κινήματος από το Μωσαϊκό Νόμο. Στην πρώτη κοινότητα επικρατεί πάνω από όλα μια αίσθηση προσωρινού. Τι νόημα έχει να παντρεύεται κανείς, να κάνει παιδιά και να αποκτά περιουσία όταν φτάνει από στιγμή σε στιγμή η ώρα της κρίσης; Υπάρχει χρόνος μόνο για μετάνοια, αγάπη (μη σαρκική) και εν γένει καλή διαγωγή. Γι’ αυτό οι πιστοί πουλούσαν τις περιουσίες τους και προσέφεραν τα χρήματα στο κοινό ταμείο αλληλοβοήθειας. Σε ένα μάλλον ανησυχητικό εδάφιο στις Πράξεις των Αποστόλων βλέπουμε τι παθαίνει ένα ζευγάρι που αποφασίζει να πει ψέματα για το τίμημα που εισέπραξε και να παρακρατήσει ένα μέρος των χρημάτων για προσωπική χρήση (για καλό και για κακό, μια ασφάλεια, βρε αδερφέ). Ο καιρός όμως περνούσε και η Παρουσία του Κυρίου δεν ερχόταν. Όμως μια τόσο αντιπαραγωγική ζωή έχει σαφή ημερομηνία λήξης. Οικονομικά αλλά και πνευματικά προβλήματα εμφανίστηκαν απειλητικά στον ορίζοντα. Τελικά, η κοινότητα προσαρμόστηκε, ξαναγύρισε στις δουλειές της και το μήνυμα εξιδανικεύτηκε, πήρε μια φιλοσοφική χροιά. Το θέμα πλέον δεν είναι η απελευθέρωση της Γης του Ισραήλ και η άμεση, παραδειγματική και πλήρης επικράτηση της θεοκρατίας. Ο Θεός αποφάσισε να δώσει χρόνο στον κόσμο για να μετανοήσει, επομένως προέχει να δώσουμε τα καλά νέα για τον Μεσσία και να σώσουμε όσο γίνεται περισσότερους ανθρώπους. Το βάρος θα πέσει τώρα στην ατομική, προσωπική σωτηρία από την αμαρτία. Η νέα εξωστρέφεια θα σώσει την πίστη και η ομάδα θα εξαπλωθεί.
Οι «Ελληνιστές» σηκώνουν κεφάλι
Είδαμε ότι στην αρχή το κίνημα που αναχρονιστικά καλούμε «χριστιανισμό» ήταν μια προχωρημένη μεσσιανική εκδοχή του ιουδαϊσμού. Η παγκοσμιοποίηση όμως, που σάρωνε την εποχή εκείνη, περιέπλεξε και την εξέλιξη της δικής μας σέχτας. Τον καιρό του Ιησού οι περισσότεροι Εβραίοι μιλούσαν ελληνικά, ειδικά στη διασπορά (η Αλεξάνδρεια και η Αντιόχεια ήταν τότε η δεύτερη και η τρίτη πόλη αντίστοιχα σε πληθυσμό Εβραίων). Ακόμα και στην Ιερουσαλήμ, το σκληρό πυρήνα του ιουδαϊσμού, πάνω από το 20% του πληθυσμού είχε ως μητρική γλώσσα την ελληνική (κοινή). Τα αραμαϊκά είχαν ξεπέσει σε γλώσσα των επαρχιωτών και των φτωχών. Η κοινή, ως 1ίη§αα ίταηοα του εμπορίου, των γραμμάτων και της διοίκησης, αποτελούσε από την εποχή της κατάκτησης του Αλέξανδρου απαραίτητο εφόδιο σε ολόκληρη την ανατολική Μεσόγειο. Οι Εβραίοι, είτε ως μισθοφόροι των Σελευκιδών και των Πτολεμαίων στη διασπορά είτε ως υπήκοοι αυτών των ελληνιστικών βασιλείων στη δική τους γη, ξέχασαν σε μεγάλο βαθμό τη μητρική τους γλώσσα. Ακόμα και οι εθνικιστές, άλλωστε, δεν πάσχιζαν να απαλλαγούν ολοκληρωτικά από την ελληνική επιρροή, όσο τουλάχιστον αυτή δεν απειλούσε να εξαφανίσει τη δική τους ταυτότητα. Πολλοί λοιπόν μπορούσαν να διαβάσουν την Παλαιά Διαθήκη μόνο στην ελληνική μετάφραση των Εβδομήκοντα. Έτσι, στην πρώτη κοινότητα των οπαδών του Ιησού δημιουργήθηκαν άε ίαοΐο δύο ομάδες: αυτοί που προσεύχονταν στα ελληνικά και όσοι (όπως ο ίδιος ο Ιησούς και οι μαθητές) λάτρευαν το Θεό στα αραμαϊκά. Οι πρώτοι (Εβραίοι με μητρική γλώσσα τα ελληνικά) ονομάζονταν «Ελληνιστές» και οι δεύτεροι «Εβραίοι». Η πρακτική αυτή διαίρεση δεν άργησε να αποκτήσει και ιδεολογικό περιεχόμενο. Η πλειονότητα των «Ελληνιστών» είχε σχέσεις με την κοσμοπολίτικη διασπορά και ήταν μάλλον απρόθυμη να τηρήσει κατά γράμμα το Μωσαϊκό Νόμο. Έδινε ιδιαίτερη έμφαση στις πιο οργισμένες από τις παρατηρήσεις του Ιησού για το Ναό και τους αρχιερείς του, ενώ ευνοούσε γενικά μια πιο ανατρεπτική εκδοχή της διδασκαλίας του. Διατύπωνε μάλιστα και παράπονα για συστηματικό παραγκωνισμό της από την ηγεσία του κινήματος. Μεταξύ των «Ελληνιστών» υπήρχαν και πρώην ειδωλολάτρες που είχαν ασπαστεί τον ιουδαϊσμό («Προσήλυτοι»).ιουδαϊσμό («Προσήλυτοι»). Η εβραϊκή θρησκεία, χάρη στην αρχαιότητα της και τον πνευματικά ελκυστικό μονοθεϊσμό της, είχε προσελκύσει σημαντικό αριθμό αλλόφυλων στην ανατολική Μεσόγειο - σημείωνε δε ιδιαίτερη επιτυχία στους φιλοσόφους και στους εύπορους. Παρά την προσπάθεια τους να δείξουν απόλυτα αρμονική την πρώτη κοινότητα των πιοτών, οι Πράξεις των Αποστόλων αναγκάζονται να αναφέρουν το περιστατικό μιας δίκαιης διαμαρτυρίας των «Ελληνιστών»: Οι χήρες της ομάδας τους παραμελούνταν στη διανομή τροφίμων και αγαθών του κοινοβίου. Ηγέτης της ομάδας ήταν ο Στέφανος, η δράση του οποίου εμφανίζει αναλογίες με εκείνη του ίδιου του Ιησού. Το λιντσάρισμα του από τον όχλο στην Ιερουσαλήμ θα οδηγήσει στη φυγή των «Ελληνιστών» από τα Ιεροσόλυμα και στη μετεγκατάσταση τους στην Αντιόχεια, στην Αλεξάνδρεια και σε άλλες πόλεις της διασποράς. Εκεί διέδωσαν την πίστη στον Ιησού και βοήθησαν με το «φιλελευθερισμό» τους να ανοίξει η πρώτη κοινότητα τις πόρτες της στους απλούς συνοδοιπόρους και θαυμαστές της εβραϊκής πίστης («Θεοφοβούμενοι»), που δεν είχαν όμως ασπαστεί και τυπικά τον ιουδαϊσμό ούτε ακολουθούσαν αυστηρά το Μωσαϊκό Νόμο. Εκεί (συγκεκριμένα στην Αντιόχεια) ακούστηκε πρώτη φορά ο όρος «χριστιανός». Εκεί είναι που θα τους συναντήσει και ο πρώην διώκτης τους, ο Παύλος. Στην Ιερουσαλήμ πάντως το κυνήγι κατά των «Ελληνιστών» άφησε άθικτο τον κύκλο των μαθητών και της οικογένειας του Ιησού. Φαίνεται ότι είχαν προς το παρόν αναβαθμιστεί, ως επαρκώς νομοταγείς και φιλήσυχοι, στα μάτια της επίγειας εξουσίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου