Κατά τον ερευνητή-κοινωνιολόγο και καθηγητή της συγκριτικής θρησκειολογίας στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον Ρόντνέι Σταρκ, αξίζει να τολμήσουμε μια εκτίμηση, με βάση τα εμπειρικά δεδομένα για το ρυθμό πολλαπλασιασμού των νεοφερμένων σε μια νέα πίστη - σε συνθήκες συγκρίσιμες με του χριστιανισμού.
Ο ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΑΥΤΟΣ ΔΙΝΕΙ: | ||
Έτος | Σύνολο | Γεγονότα |
50 μ.Χ. | 1.500 άτομα | Ο Παύλος στέλνει τις επιστολές του |
100 | 7.500 | Ολοκληρώνεται το τελευταίο Ευαγγέλιο |
150 | 40.000 | Κόβονται οριστικά οι δεσμοί με τον ιουδαϊσμό |
200 | 220.000 | Η εκκλησία οργανώνεται και γραφειοκρατικά |
250 | 1.170.000 | Ο αριθμός των πιοτών τρομάζει τους αυτοκράτορες |
300 | 6.200.000 | Αναδύεται η νέα δύναμη του ελληνορωμαϊκού κόσμου |
Η αυτοκρατορία είχε στους αιώνες αυτούς πληθυσμό πάνω από 60.000.000 άτομα
Για να υπάρχει μέτρο σύγκρισης θα πρέπει να σημειώσουμε ότι την εποχή του Ιησού οι Εβραίοι της αυτοκρατορίας (σε διασπορά και Παλαιστίνη μαζί) πλησίαζαν τα 5.000.000.
Ο αινιγματικός Σαούλ ή Παύλος
Παρ’ όλο που δεν συνάντησε ποτέ τον Ιησού «κατά σάρκα», ο Παύλος θεωρείται από πολλούς συνιδρυτής της νέας θρησκείας. Οι επτά γνήσιες από τις επιστολές του προς χριστιανικές κοινότητες της διασποράς είναι τα παλαιότερα κείμενα της Καινής Διαθήκης, τα αρχαιότερα σωζόμενα χριστιανικά ντοκουμέντα, αφού γράφτηκαν μεταξύ του 50 και του 60 μ.Χ. (τα Ευαγγέλια είναι αρκετά μεταγενέστερα, 70-95 μ.Χ.). Η ζωή του καλύπτεται από πέπλο μυστηρίου. Το βέβαιο είναι ότι ήταν ελληνόφωνος Εβραίος της διασποράς, προσκείμενος αρχικά στο φαρισαϊκό κίνημα, ο οποίος από ακτιβιστής εναντίον των οπαδών του Ιησού έγινε (ύστερα από μυστικιστική εμπειρία που βίωσε με τραυματική ένταση) αφοσιωμένος πιστός και προπαγανδιστής του Κυρίου. Πιθανότατα υπήρξε ειδικευμένος τεχνίτης (ίσως να είχε οικογενειακή παράδοση στις τέντες και στα υφάσματα). Σε κάθε νέα πόλη που έφτανε για να διδάξει, έφτιαχνε ένα εργαστήριο ανάμεσα στα υπόλοιπα και μυούσε όσους σύχναζαν στα καταστήματα και στην τοπική συναγωγή. Δεν συνήθιζε βέβαια δημόσιες εμφανίσεις και λόγους στην αγορά· προτιμούσε το γνώριμο έδαφος των πιστών Εβραίων αλλά και των «Προσήλυτων» (πρώην πολυθεϊστών που έγιναν Εβραίοι) και των «Θεοφοβούμενων» (απλοί συμπαθούντες και φίλοι). Το μεγάλο πρόβλημα του Παύλου στην αποστολή του ήταν οι θρησκευτικοί νόμοι των Εβραίων, που φυσιολογικά έπρεπε να ακολουθήσουν και οι νεοφερμένοι στην πίστη: η περιτομή στους άντρες, η αυστηρή αργία του Σαββάτου και οι απαγορεύσεις σε πολλές κατηγορίες φαγητού. Ο ίδιος δεν είχε καμία αντίρρηση, τα τηρούσε όλα, καταλάβαινε όμως ότι αποτελούσαν μεγάλο εμπόδιο για την προσέλκυση νέων οπαδών. Η περιτομή, εκτός από επώδυνη (με την ιατρική της εποχής), θεωρούνταν από τους Έλληνες στιγματισμός. Η υποχρεωτική αργία και το ειδικό φαγητό εμπόδιζαν την ουσιαστική ενσωμάτωση των Εβραίων στην κοινή ζωή μιας πολυφυλετικής πόλης. Χρειαζόταν μια υπέρβαση και ο Παύλος είχε το θάρρος αλλά και την καπατσοσύνη να την κάνει. Δίδασκε λοιπόν, αρχικά, σε αντίθεση με τους άλλους αποστόλους, ότι δεν απαιτείται να γίνει ένας ειδωλολάτρης πρώτα Εβραίος (και να τηρεί τους νόμους) για να δεχτεί τον Ιησού ως Μεσσία. Εδώ έρχεται η Δευτέρα Παρουσία, μας έστειλε ο Θεός το νέο μήνυμα της χαράς, εδώ αναστήθηκε ο Χριστός και εμείς θα τυρβάζουμε περί σχολαστικών απαγορεύσεων; Μια απλή βάφτιση, η αγάπη για την κοινότητα και η ανεπιφύλακτη πίστη στην Ανάσταση αρκούν. Το μήνυμα του Παύλου σόκαρε τους «παραδοσιακούς» χριστιανούς, αλλά ενθουσίασε πολλούς ειδωλολάτρες που γλίτωσαν την περιτομή και έψαχναν για κάτι καινούργιο και δυναμικό. Ήθελαν να κρατήσουν την πνευματικότητα και τη βαθύτερη ηθική του ιουδαϊσμού, αλλά όχι και τις οχληρές δεσμεύσεις του.
Ο Πέτρος και ο Παύλος αναδείχτηκαν σε «δίδυμους πύργους» του κινήματος. Ήταν όμως ο ρόλος τους πραγματικά τόσο πρωταγωνιστικός ή στα ονόματα τους δόθηκε δυσανάλογη συμβολική σημασία από τους μεταγενέστερους σχολιαστές;
Ήταν οι Φαρισαίοι υποκριτές;
Αποτελούσαν το κυρίαρχο πνευματικό ρεύμα στον ιουδαϊσμό της εποχής. Στόχος τους ήταν η πιο ορθή και εποικοδομητική ερμηνεία της Πεντατεύχου και εκπροσωπούσαν την προοδευτική πτέρυγα. Οι αντίπαλοι τους, οι Σαδδουκαίοι, όπως ο ’ννας και ο Καϊάφας, δεν δέχονταν καν ότι ο Μωσαϊκός Νόμος παίρνει οποιαδήποτε ερμηνεία - πέρα από την κυριολεκτική εφαρμογή του. Οι Φαρισαίοι πίστευαν στη μετά θάνατον ζωή και στον ερχομό του Μεσσία. Η διδασκαλία του Ιησού είναι πολύ κοντά στις φαρισαϊκές απόψεις, σε σημείο που ισχυρή μερίδα ακαδημαϊκών έφτασε να υποστηρίξει ότι υπήρξε κάποτε και ο ίδιος Φαρισαίος! Τον ξεχωρίζει μόνο η χάση του να τραβά τα πράγματα στα άκρα: Δεν αρκεί να αγαπάς τους γείτονες (πρέπει να αγαπάς και τους εχθρούς), δεν αρκεί να μην κοιμηθείς με τη γυναίκα του άλλου (δεν πρέπει καν να την ποθείς), δεν μπορείς να κρατάς έστω και κριτική στάση προς τους «δοσίλογους» συνεργάτες των Ρωμαίων αρχιερείς (πρέπει να τους περιφρονήσεις ολοκληρωτικά και να πάρεις τις έρημους και τα βουνά), δεν αρκεί να υποδέχεσαι μόνο τους καλούς και τους ομοίους στον οίκο σου (πρέπει να δεχτείς επίσης στο σπίτι σου τους απόκληρους, τους φοροεισπράκτορες και τις πόρνες). Ναι, αν το να υποστηρίζεις όχι σε αυτό τον κόσμο δεν μπορεί να τα έχει κανείς όλα και πρέπει να συμβιβαστεί, είναι μια μορφή υποκρισίας, τότε οι Φαρισαίοι ήταν μεγάλοι υποκριτές.
Όσο μεταγενέστερο είναι το ευαγγέλιο τόσο πανηγυρικότερα αθωώνει τον Πόντιο Πιλάτο για τη δίκη και την εκτέλεση του Ιησού.
Ήταν πραγματικά ξεπερασμένος ο Μωσαϊκός Νόμος;
Η αλήθεια είναι ότι δεν ήταν ποτέ ένα εντελώς σχολαστικό κατασκεύασμα. Κάποτε μάλιστα η εφαρμογή του είχε μέγιστη πρακτική σημασία. Τι να χα κάνει, ας πούμε, ένας λαός της ερήμου τα γουρούνια; Δεν συμφέρουν. Καλύτερα να τα απαγορεύσει τελείως. Η υποχρεωτική αργία του Σαββάτου υπήρξε σπουδαίο ανθρωπιστικό μέτρο, για να μη σκάνε από τη δουλειά οι δούλοι και οι φτωχοί. Η άποψη ότι η γη ανήκει αποκλειστικά στο Θεό ήταν επίσης πολύ χρήσιμη ώστε να μη γίνονται οι πλούσιοι πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι. Επέτρεπε την τακτική αναδιανομή της και πρόσφερε άλλοθι στους κοινωνικούς επαναστάτες. Καλά όλα αυτά, αλλά ο κόσμος είχε αλλάξει. Πρώτα ο Αλέξανδρος και κατόπιν οι Ρωμαίοι ένωσαν το γνωστό τότε κόσμο. Η εθνικιστική, αμυντική και περιχαρακωμένη στάση ζωής δεν συνέφερε πλέον κανένα. Ο ιουδαϊσμός της διασποράς έπρεπε να απαλλάξει τον εαυτό του από τα δεσμά της γης (Χαναάν και Ναός), του περιούσιου λαού (εβραϊκή φυλή) και των περιοριστικών εθίμων (διατροφή, θυσίες, τελετουργικοί καθαρμοί, Σάββατο). Ο χριστιανισμός έγινε τελικά το όργανο της ιστορίας, για να ξεφορτωθεί ο μονοθεϊσμός τα βάρη του παρελθόντος και να απογειωθεί. Λίγο αργότερα η ελληνική φιλοσοφία έσπευσε να προσφέρει το θεωρητικό οπλοστάσιο.
Πώς διασώθηκαν τα κείμενα της Καινής Διαθήκης;
Πολύ δύσκολα και προβληματικά. Το παλαιότερο σωζόμενο χειρόγραφο σχεδόν ολόκληρου Ευαγγελίου βρέθηκε στην ’νω Αίγυπτο και χρονολογείται από το 170 μ.Χ. Οι Επιστολές του Παύλου δεν γράφτηκαν κατά πάσα πιθανότητα ούτε καν σε πάπυρο. Χαράχτηκαν σε πινακίδια που είχαν λεπτό στρώμα κεριού: Ο παραλήπτης τις διάβαζε, καλούσε όσους ήθελαν να τις αντιγράψουν και κατόπιν έλιωνε το κερί και ξαναχρησιμοποιούσε το πινακίδιο. Είναι φανερό ότι κάθε αντίγραφο ήταν μοναδικό, οπότε λάθη εσκεμμένα ή μη ήταν πολύ εύκολο να γίνουν. Κανένα από τα χιλιάδες θραύσματα αντιγράφων που βρέθηκαν δεν ήταν ακριβώς ίδιο με το άλλο! Ευτυχώς, η πλειονότητα των διαφορών δεν ήταν καθοριστικής σημασίας. Πάντως, ακόμα και σήμερα, η ανάγνωση τους απαιτεί ισχυρά κριτικό πνεύμα και επαγγελματικού επιπέδου δυσπιστία.
Το κλασικό λάθος που κάνουν οι ζωγράφοι σχετικά με τον Παύλο: Δεν έγραφε ο ίδιος τις επιστολές του, τις υπαγόρευε σε άλλους.
Οι πρωτοβουλίες του Παύλου δεν πέρασαν απαρατήρητες από τη συντηρητική ηγεσία της Ιερουσαλήμ. Ο Πέτρος ήταν μάλλον αμφίθυμος πάνω στο ζήτημα, επηρεασμένος από τις επιτυχίες του νέου προσηλυτισμού. Ο Ιάκωβος όμως, ο αδερφός του Ιησού και νέος ηγέτης των πιστών, υπήρξε κάθετα αρνητικός. Επιτίμησε αυστηρά τις παρεκκλίσεις στην κοινότητα της Αντιόχειας, που είχε ξεχάσει να τηρεί το Μωσαϊκό Νόμο και δεχόταν τους ειδωλολάτρες με μια απλή συνοπτική βάφτιση. Για να επιλύσει το θέμα, το 49 μ.Χ. συγκάλεσε το συμβούλιο της Ιερουσαλήμ το, όπου παραβρέθηκε και ο Παύλος. Έπειτα από έντονες παρασκηνιακές συγκρούσεις, επιτεύ χθηκε ένας συμβιβασμός. Οι νεοφερμένοι, που δεν ήταν Εβραίοι, έπρεπε να ακολουθούν ένα μίνιμουμ διατροφικών κανόνων, ώστε να μην προσβάλλουν ούτε τους Ιουδαίους συνδαιτημόνες τους ούτε και το Θεό. Οι δύο πλευρές χώρισαν με τη βεβαιότητα ότι ανέθεσαν διακριτά καθήκοντα (ο Παύλος στους ειδωλολάτρες, ο Πέτρος στους Εβραίους, ο Ιάκωβος στο αρχηγείο) και επέβαλαν κοινούς κανόνες. Όμως, όπως συμβαίνει συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις, ο καθένας φεύγοντας ερμήνευσε τη συμφωνία κατά το δοκούν. Όσο πλήθαιναν οι χριστιανοί που δεν υπήρξαν ποτέ Εβραίοι η ισορροπία ανατράπηκε. Προσοχή! Δεν χώρισαν τα πιστεύω τους Εβραίους από τους χριστιανούς. Οι Ιουδαίοι δεν υπήρξαν μέχρι τότε ιδιαίτερα αυστηροί στο δόγμα. Εντέλει θα δέχονταν μια φράξια εντός τους, που πίστευε ότι ο Ιησούς είναι ο Μεσσίας: Ο χρόνος θα έλυνε το πρόβλημα με τον τρόπο που ξέρει. Αν στη Δευτέρα Παρουσία ο Κύριος έλεγε στους πιστούς «Χαίρομαι που σας ξαναβλέπω», θα είχαν δίκιο οι χριστιανοί. Αν έλεγε «Χαίρομαι που σας γνωρίζω», θα είχαν δίκιο οι Εβραίοι. Η περιτομή όμως και το κοινό τραπέζι δεν έπαιρναν καθόλου νερό. Όταν διαφωνείς στις ιδέες με κάποιον, υπάρχει βάση κουβέντας. Όταν όμως δεν μπορείς να φας μαζί του, να παντρευτείς την κόρη του, να ξεκουραστείς την ίδια μέρα, τότε ουσιαστικά δεν μπορείς να συμβιώσεις στην ίδια ομάδα. Επιπλέον, ο επιθετικός προσηλυτισμός των χριστιανών μπορούσε να διαταράξει την εύθραυστη ειρήνη των αλλοφύλων με τους Εβραίους της διασποράς, στις πόλεις όπου συνυπήρχαν (χωριστά και αγαπημένα). Οι ιεροκήρυκες των χριστιανών δεν σέβονταν τις αποκλειστικές επικράτειες των κατεστημένων θρησκειών και μπορούσαν έτσι να ανάψουν άθελα τους, ανά πάσα στιγμή, ανεξέλεγκτες εστίες μισαλλοδοξίας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου